Niye Yaşadığımız Mənfi Hallərə Qarşı Bir Günahkar Axtarıq?

Həyatın bizə təqdim etdiyi hər şeyi qəbul etmək asan deyil. Uğurlu olmaq, xoşbəxt münasibət qurmaq, hədəflərimizə çatmaq və ya sadəcə daxili tarazlıqla yaşamaq tez-tez çətin mübarizələrə çevrilir. Bu prosesdə rast gəldiyimiz çətinliklərin, uğursuzluqların və ya mənfi vəziyyətlərin məsuliyyətini axtarmaq insan təbiətinin dərinliklərində yer tutmuş bir meyildir.

Deməli niyə yaşadığımız mənfi hallərə qarşı bir günahkar axtarıq? Bu davranışın arxasında duran psixoloji, sosial və emosional səbəblər nələrdir? Niyə özümüzü deyil, başqalarını və ya ətraf mühitimizi günahkar kimi görmək bu qədər təbii hiss edilir? Bu yazıda şəxsi inkişafın mərkəzində olan məsuliyyət, fərqindalıq və daxili bilinç kimi anlayışlardan istifadə edərək bu mövzunu araşdıracağıq.

1. Günahlama Meyli: Təbii Haldır?

İnsan beyni başa düşməyə və izah etməyə yönəlib. Hər hadisəni bir səbəbə bağlayaraq onu mənaya salmağa çalışır. Xüsusilə mənfi vəziyyətlər söz mövqeyə düşdükdə, "bu necə baş verdi?" sualının cavabını axtarmaq təbii haldır. Lakin bu axtarış tez-tez "kimin səhvi idi?" formasına çevrilir. Bu mərhələdə beyin, məntiq yerinə müdafiə mexanizmlərinə əsaslanmağa başlaya bilər.

Günahlama adətən müdafiə reaksiyasıdır. Emosional olaraq özümüzü təhlükəsiz hiss etmək üçün xarici dünyanı günahkar görmək daha asan görünür. Çünki bəzən öz səhvlərimizi və ya qusurlarımızı görmək ağrılı ola bilər. Buna görə də ilk refleksimiz başqalarını və ya ətrafı günahlandırmasıdır.

Məsələn:

• İşə götürülmədiyiniz zaman işəgötürəni tənqid edirsiniz.
• Bir münasibətin sona çatmasında sizin rolunuz varsa belə, həmkarınızın xarakterini və ya davranışlarını günahlandırırsınız.
• Ailə ilə olan problemlərdə onların mövqeyi ilə danışırsınız amma öz davranışınızı diqqətdən kənarlaşdırırsınız. Belə günahlamalar qısa müddətli rahatlıq versə də uzun müddətdə şəxsi inkişafımıza mane olur.

2. Cəmiyyətin Rolu: Günahlamanın Kultural Əsasları

Cəmiyyət quruluşu da günahlama meylini gücləndirir. Çoxsaylı mədəniyyətlərdə səhv etmək utanclar doğuran bir şey kimi qəbul edilir. Səhvləri tanımak gücətsizlik və ya yetersizlik kimi görsənilir. Beləliklə, bir çox insan səhvlərini tanımaqdan çəkinir.

Təhsil sistemi, ailə dinamikası və media da günahlama mədəniyyətinə kömək edir. Kiçik yaşlarda uşaqlara “Sənin səhvin deyil” demək əvəzinə “Bu kim etdi?” sualı yönəldilir. Beləliklə, uşaqlar problemi həll etməkdən çox günahlını tapmağı öyrənirlər.

Əlavə olaraq, mediada davamlı olaraq kiminsə günahkar tutulduğu xəbərlərlə böyüyən insanların mənfi vəziyyətləri digər insanların fəaliyyəti ilə əlaqələndirməsi alışqanlıq halına gəlir.

3. Daxili Boşluq: Günahlamanın Həqiqi Səbəbi

Gerçek günahlama dürtüsünün altında yatan ən güclü səbəb daxili boşluqdur. Öz dəyərimizi tam anlamıyla kəşf edə bilməmişiksə, təhlükəsiz bir kimliyə malik olamamışıqsa, yaşadığımız mənfi vəziyyətlər bizim üçün daha dağıdıcı olur. Bu vəziyyətdə xarici bir günahkar tapmaq, daxili tarazlığımızı qorumağın bir yoludur.

Özümüzü günahkar görməkdən qorxuruq, çünki:

• Özümüzü məhkum etməkdən qorxuruq.
• Dəyərimizin olmadığını düşünürük.
• Özümüzü affa yetirməyə qadir deyilik.
• Məsuliyyəti götürməyin yalnızlaşdırdığını zənn edirik. Amma əslində real şəxsi inkişaf günahlama yox, fərqindalık vasitəsilə baş verir. Öz rollarımızı, düşüncələrimizi, davranışlarımızı və duygularımızı dürüstcə görmək şəxsi dönüşümün başlanğıcıdır.

4. Günahlama, Nəzarət Arayışıdır

Mənfi hallərə qarşı bir günahkar axtarmaq eyni zamanda nəzarət axtarışıdır. Əgər bir şeyin məsuliyyətli olduğunu düşünürsək, onu dəyişdirə bilərik və ya idarə edə bilərik. Amma həyatın tamamilə nəzarət altına alınmadığı həqiqəti bəzi insanlar üçün qorxuncdur.

Buna görə də bəzi insanlar yaşadıqları çətinliklərin səbebini birinin və ya sistemdən kənar bir faktorda axtarmağı üstün tuturlar. Bu isə onların dünyaya dair etimadlarını saxlamağa yardım edir. Məsələn:

• “Her şey yaxşı gedərdi, lakin patronum məni dəstəkləmədi.”
• “Ailəm məni başa düşmür, buna görə mən xoşbəxt deyiləm.”
• “Düzgün şəxs ilə tanış olsaydım hər şey dəyişərdi.” Lakin bu düşüncə tərzı şəxsin öz gücünü kiçildir. Real azadlıq, ətrafındakı şərtlərdən asılı olmayaraq, öz seçimlərindən məsul olmaqdır.

5. Şəxsi İnkişafda Günahlamanı Bıraxmanın Yolu

Şəxsi inkişaf yolculuğunda önəmli bir dönüm nöqtəsi günahlamanı buraxıb məsuliyyəti götürməkdir. Bu addım asan deyil, lakin dönüşümün açarıdır. Məsuliyyət götürmək hər şeyi öz səhv kimi görmək deyil. Hadisələrə daha obyektiv baxa bilmək və öz payınıza baxa bilməkdir.

a. Öz Payınızı Görmək

Hər mənfi vəziyyətdə “Bu işdə mənim neçə faizim vardı?” sualını vermək vacibdir. Bu sual özünüzü aşağılamaq üçün deyil, fərqindalık qazanmaq üçün soruşulmalıdır. Hər münasibət, hər qərar, hər vəziyyətdə mutlaca sizin iştirakınız vardır.

b. Emosional Zəka İnkişaf Etirmək

Emosional zəka öz duygularınızı tanımanız, başqalarının duygularını başa düşməyiniz və bu duygularla sağlam şəkildə başa çıxa bilməyinizdir. Eger emosional zəkanız inkişaf etibsə günahlama refleksi əvəzinə empatiya, başa düşmə və həll yolu yaratma bacəriyiniz artar.

c. Yanlış etməyin normal olduğunu qəbul etmək

Səhv etmək insan olmağın bir hissəsidir. Səhvlərimizi günahlandırmaq əvəzinə onlardan dərs almağa diqqət yetirməliyik. Bu yanaşma hem özünüze hem başqalarına daha nazik davranmanıza kömək edir.

6. Günahlama ilə Qurulan Əlaqələr: Nə İtiririk?

Günahlama meyli əlaqələrimizi derin şəkildə təsir edir. Kimse sürekli günahlandırılacağını hiss etmək istəmir. Uzun müddət davam edən günahlama üslubu münaqişələr yaxın əlaqələrdə dərin yaralar açabilir.

Əlavə olaraq günahlama özünə inamı zəiflədir. Özünü başqalarından zərər çəkən kimi görsən biri, öz gücüne inanamaz. Öz potensialının farkına varaqamaz. Davamlı olaraq xarici bir günahkar axtarmaq sizə aid olan uğurları da kölgədə saxlayır.

7. Fərqindalıq: Günahlamadan Çıxış Yolu

Fərqindalıq şəxsi inkişafın əsas daşıdır. Günlük həyatda yaşadığınız mənfi hallarda avtomatik olaraq günahlama meyliniz olduğunu fərq etmək bu prosesi dəyişdirməyin ilk addımıdır.

Fərqindalığı inkişaf etdirməyin yolları aşağıdakılardır:

• Günlük yazma: Hər gün yaşadığınız hadisələri, düşüncələrinizi və duygularınızı yazın. Hansı hallarda günahlama meyliniz olduğunu görün.
• Nəfəs məşqələri: Stressli anlarda nəfəs alaraq özünüzə vaxt verin. Bu günahlama refleksini azaldar.
• Sual vermək: “Bu vəziyyətdə mənim payım nə qədərdir?” və ya “Başqasının bu davranışı hansı səbəbdən tetiklənmiş ola bilər?” kimi suallarla daha dərin düşüncələrə yönləndirin.
• Meditasiya: Müntəzəm meditasiya, duyğu və düşüncələrinizə məsafəli baxmağınıza kömək edir. Bu da günahlama meylinizi azaldır.

8. Məsuliyyət Görmək: Güclü Bir Seçimdır

Məsuliyyət götürmək güclü bir seçimdir. Bu seçim həyatınıza yön verən kapasitenizi artırır. Məsuliyyət götürmək hər şeyin sizin səhv olduğunuz anlamına gəlmir. Bunun əvəzinə, “Bu vəziyyətdə necə daha bilinçli hərəkət edə bilərəm?” dediyə düşünməyi öyrədir.

Bu yanaşma sayəsində:

• Həyatınızda daha çox kontrol hissi kazanırsınız.
• Daha sağlam əlaqələr qurursunuz.
• Daxili barış içində olursunuz.
• Daha az narahatlıq və qəzəb hissi yaşayırsınız. Məsuliyyət götürmək bir yük deyil, bir azadlıqdır. Öz həyatınızın rejissoru olduğunuzu fərq etdiyinizdə günahlama ehtiyacı yavaş-yavaş itir.

9. Öz Daxili Dünyanıza Dönün

Ən böyük mübarizələr xaric dünyada deyil, daxili dünyamızdadır. Qorxularımız, eksikliklerimiz, gözləntilerimiz və keçmiş travmalarımız yaşadığımız mənfi hallara yön verir. Buna görə xarici bir günahkar axtarmaq əvəzinə, öz daxili dünyamıza dönmemiz lazımdır.

Bu dönüş aşağıdakı suallarla başlayır:

• Məni nə qədər tanıyıram?
• Keçmişim məni necə formalaşdırdı?
• Nələrdən qorxuram?
• Gerçek ehtiyaclarım nələrdir?
• Özümə nə qədər nazik və sabırlıyam? Bu kimi daxili suallara cavab tapdığınızda günahlama meyliniz təbii olaraq azalır. Artıq xarici dünya deyil, daxili dünyanıza yönəlirsiz.

10. Günahlama Əvəzinə Kommunikasiya və Empatiyanı Seçin

Sağlam əlaqələr qurmağın yolu günahlama deyil, effektiv kommunikasiya və empatiyadır. Karşınızdaki şəxsin fərqli düşüne biləcəyini, hiss edə biləcəyini və cavab verə biləcəyini qəbul etmək, anlaşmazlıqlar olduqda belə hörmət göstərmək günahlama əvəzinə daha dərin başa düşmə yaradır.

Empati, günahlamanı bastırır. Karşınızdaki şəxsin duygularını, motivasiyasını və keçmişini başa düşməyə çalışdığınızda, onları günahkar kimi görmək əvəzinə insan kimi görməyə başlayırsınız.

Nəticə: Günahlama Əvəzinə Bilinçli Həyat

Yaşadığımız mənfi hallərə qarşı bir günahkar axtarmaq insan təbiətinin bir hissəsidir. Lakin şəxsi inkişaf yolculuğunda bu meyli fərq etmək və addım-addım dəyişdirmək mümkündür. Günahlamanı buraxmaq, özümüzü və başqalarını daha yaxşı başa düşməyimizi təmin edir. Məsuliyyət götürmək, daxili gücümüzün başlanğıcıdır.

Yadda saxlayın:

“Özünü günahkar görsən biri, inkişaf qapılarını bağlayır. Özünü başa düşən biri isə dönüşüm yolunu tapır.”

Bugün kiçik bir addım ataraq günahlama meylinizi sorgulamağa başlaya bilərsiz. Bu addım gələcəkdə daha bilinçli, daha güclü və daha xoşbəxt bir həyat sürməyinizin başlanğıcıdır. Çünki şəxsi inkişaf günahlamaq deyil, başa düşməkdir.