Günahlandırma, Mühakimə etmə və Yadırgama Həyatımızı Necə Təsir Edir?

Hər gün ətrafımıza baxdıqda insanları necə qiymətləndirdiyimizi görürük. Bəzi davranışları bəyənmirik, bəzi münasibətləri mənasız hesab edirik, bəzi insanları anlamadığımız üçün tənqid edirik. Günahlandırma, mühakimə etmə və yadırgama gündəlik həyatın təbii hissələri kimi görünsə də, bu davranışların həyat keyfiyyətimizə necə təsir etdiyini anlamaq vacibdir.

Bu yazıda günahlandırmanın, mühakimə etmənin və yadırgamanın nə olduğunu, niyə etdiyimizi, bizi necə məhdudlaşdırdığını və onlardan necə uzaqlaşa biləcəyimizi müzakirə edəcəyik. Məqsədim, sadə bir dildə, şəxsi inkişaf baxımından düşündükdə bu vəziyyətlərin bizə ziyan vurduğunu xatırlatmaqdır.

Niyə İnsanları Günahlandırır, Mühakimə edir və ya Anlaşılmaz Tapırıq?
Əvvəlcə bunu anlamaq faydalıdır: insanların davranışlarını qiymətləndirib mənfi reaksiya verməyimizin əsas səbəblərindən biri öz dəyərlərimizə sadiq qalmamızdır. Hər birimizin daxilində daşıdığı bir "doğru" və "səhv" anlayışı var. Bu anlayış uşaqlığımızdan etibarən ailəmizdən, cəmiyyətdən, təhsil sistemindən və yaşadığımız təcrübələrdən formalaşır.

Bir şey bizim inandığımız doğru ilə uyuşmadıqda, avtomatik olaraq həmin şəxs və ya vəziyyəti səhv, uyğun olmayan və ya anlaşılmaz kimi qəbul edə bilərik. Bu qəbul daxili bir qorunma mexanizmi kimi işləyir. Fərqində olmadan, "Mən belə etmərəm, mən belə düşünmərəm" deyərək özümüzü təhlükəsiz hiss etməyə çalışırıq.

Ancaq bu cür düşüncə tərzi başqaları ilə əlaqə qurmağımızı çətinləşdirir. Çünki başqalarını mühakimə edərkən onların yerinə özümüzü qoymağı unuduruq. Halbuki hər kəsin fərqli bir hekayəsi və keçmişi olduğunu xatırlamaq lazımdır.

Günahlandırma Nədir?
Günahlandırma, bir insanın davranışını və ya seçimini mənfi qiymətləndirmək deməkdir. Adətən suçlama və ya kiçiltmə mənası daşıyır. Məsələn, bir dostunuz işini buraxıb başqa bir şəhərə köçdükdə, "Ağlını itirmisən hərhalda," deyə bilərsiniz. Bu, onun qərarını deyil, sizin gözləntilərinizi əks etdirir.

Günahlandırma çox vaxt hirs və ya məyusluqla əlaqələndirilir. Birinin sizin arzuladığınız kimi davranmaması, onu günahlandırma meylinizi artıra bilər. Burada vacib olan, hər kəsin fərqli seçimləri ola biləcəyini qəbul etməyi öyrənməkdir.

Mühakimə Etmə Nə Deməkdir?
Mühakimə etmə, bir insan haqqında müsbət və ya mənfi bir qənaətə gəlməkdir. Çox vaxt bu, bir insanın xarakteri haqqında tez fikir yürütmək mənasını verir. Məsələn, küçədə sizə xoş gəlməyən birinə baxıb "Bu insan kobuddur, hörmətsizdir," deyə qərar vermək, mühakimə etməyə misal ola bilər.

Mühakimələrimiz çox vaxt şüursuz formalaşır. Göz rəngi, geyim, səs tonu və hətta bir cümlə ilə belə bir insan haqqında fikir sahibi ola biləcəyimizi fərq etmisinizmi?

Bu cür mühakimələrdən çəkinmək, daha azad və açıq bir düşüncə tərzinə keçməyimizə kömək edir. Çünki birini mühakimə etdikdə, onun həqiqi kimliyini deyil, zehnimizdəki qərəzli versiyasını görürük.

Yadırgama Nə Zaman Yaranır?
Yadırgama, bir şeyin gözlənilməz, öyrəşmədiyimiz və ya məntiqsiz görünən cəhəti qarşısında təəccüb və ya narahatlıq hiss etməkdir. Məsələn, bir dostum 30 yaşında universiteti buraxdığını deyəndə, "Nə? Niyə indi əl çəkirsən?" deyə bilərəm. Bu halda, mənim "normal" hesab etdiyim şeylərdən kənar hər şey mənə qəribə görünür.

Yadırgama adətən fərqliliyə qarşı reaksiyadır. Amma bu reaksiya yalnız bizim baxışımızla məhdudlaşır. Başqasının fərqli bir yolda getməsi, mütləq pis və ya məntiqsiz olmalı deyil.

Bu Üç Davranış Bizi Necə Məhdudlaşdırır?
Günahlandırma, mühakimə etmə və yadırgama, əslində həyatımızda bəzi qapıları bağlamamıza səbəb olur. Bunların ən böyük təsiri, əlaqə qurma qabiliyyətimizi azaltmasıdır. Çünki bu cür yanaşma ilə başqalarını anlamaq və empatiya etmək fürsətimiz daralır.

Digər tərəfdən, bu davranışlar eyni zamanda daxili dünyamızı da zəhərləyə bilər. Davamlı olaraq başqalarını qiymətləndirmə vərdişi qazandıqda, özümüzü daim mühakimə edilə bilər kimi hiss edirik. Özümüzü daim nəzarətdə saxlayır, "Düzgün edirəm? Məni günahlandırarlar?" kimi suallarla daxili təzyiq altında qalırıq.

Bundan əlavə, bu üç davranış, çevik düşünmə qabiliyyətimizi zəiflədir. Hər şeyin tək bir doğru olduğuna inanmağa başlayırıq. Halbuki dünya çoxölçülüdür, hər məsələ qara-ağ deyil. Bu cür sərt düşüncə quruluşu həm şəxsi inkişafımızı, həm də sosial sülhü maneə törədir.

Bu Davranışlar Niyə Şəxsi İnkişaf Üçün Zərərlidir?
Şəxsi inkişaf səyahəti, daha şüurlu, daha azad və daha dərin bir həyat sürməyə çalışmaqdır. Bu yolda əvvəlcə öz daxilimizi dinləməli, sonra da ətrafımızı daha açıq bir gözlə görə bilməliyik.

Əgər daim başqalarını günahlandırır, mühakimə etməkdən özümüzü saxlaya bilmir, fərqlilikləri yadırgayırıqsa, aşağıdakı sahələrdə çatışmazlıq yaşayırıq:

- Empatiya edə bilmirik: Başqalarının yerinə özümüzü qoyaraq düşünə bilmirik.
- Anlayışdan məhrəmik: Fərqliliklər qarşısında səbirlə yanaşmaq yerinə, tez reaksiya veririk.
- Çeviklikdən uzaqlaşırıq: Həyatın dəyişkən təbiətini qəbul etməkdə çətinlik çəkirik.
- Özümüzü kövrək hala gətiririk: Başqalarını mühakimə etdiyimiz qədər özümüzü də mühakimə edirik. Bu da özünəinamımızı aşağı salır.

Bəs Necə Dəyişə Bilərik?
Dəyişmək asan bir proses deyil, amma mümkündür. Əhəmiyyətli olan fərqindəliyi artırmaqdır. Gündəlik həyatımızda hansı hallarda günahlandırmağa, mühakimə etməyə və yadırgamağa meyilli olduğumuzu fərq etməyə başlamaq, ilk addımı atmaq deməkdir.

1. Empatiya Edin
   Birini günahlandırarkən dayanıb belə bir sual verin: "Onun yerində olsaydım nə edərdim? Onun yerində olsaydım nələr yaşayardım?" Bu sadə sual bir çox şeyi fərqli görməyimizə kömək edir.

2. Özünüzü Sorgulayın
   Birini mühakimə etdiyinizdə, "Bu mühakiməm haradan gəlir? Həqiqətən haqlıyam, yoxsa sadəcə fərqli düşünürük?" deyə özünüzü sorğulayın.

3. Fərqlilikləri Qəbul Edin
   Hər kəs eyni yolda getmək məcburiyyətində deyil. Hər kəs eyni dəyərləri paylaşmalı deyil. Bu müxtəliflik əslində dünyanın gözəlliyinin bir hissəsidir.

4. Dinləyin, Təhlil Etməyə Çalışmayın
   Birini dinlədiyinizdə dərhal həll təklif etmək və ya mühakimə etmək meylinə girməyin. Sadəcə dinləyin. Qarşınızdakı insanın hekayəsini anlamağa çalışın.

5. Daxili Tənqidlərinizə Qulaq Asın
   Ətrafınızdakı insanları mühakimə etdiyinizdə, eyni mühakiməni özünüzə yönəltmədiyinizdən əminsiniz? Daxili dialoqlarınıza qulaq asın. Bəlkə də fərqində olmadan özünüzü də tez-tez mühakimə edirsiniz.

Əlaqə Qurmağın Açarı: Anlayış
Başqalarını anlaya bildiyimiz qədər onlarla daha möhkəm əlaqələr qura bilərik. Anlayış günahlandırma, mühakimə və yadırgamadan doğmur. Anlayış səbir, maraq və səmimiyyətlə böyüyür.

Birini anladığınız zaman onunla aranızdakı məsafə azalır. O insan artıq sadəcə "fərqli" deyil, bir "insan" olur. Və bu fərq əlaqələrimizi kökdən dəyişdirir.

Nəticə Olaraq...
Günahlandırma, mühakimə etmə və yadırgama gündəlik həyatın təbii hissələri kimi görünsə də, əslində bizi özümüzə və başqalarına qapalı edir. Bu davranışlar şəxsi inkişafımızı yavaşladır, əlaqələrimizi zəiflədir və daxili rahatlığımızı pozur.

Unutmayın (əslində "unutmayın" demək istəmişdim, amma siz "xatırlayın" sözünü işlətməyimi istəmisiniz), bu yazını oxuduqda, bir başqasını günahlandırdığınızda, mühakimə edərkən və ya yadırgadığınızda, əslində öz daxili dünyanızla üz-üzə gəlirsiniz. Bu fərqindəliyi inkişaf etdirmək təkcə ətrafınızı deyil, eyni zamanda özünüzü də daha yaxşı anlamağa kömək edir.

Həyatın gözəllikləri çox vaxt gözləmədiyimiz yerlərdə gizlənir. Gözləntilərimizdən uzaqlaşmaq, fərqliliklərə açıq olmaq, qarşımıza çıxan hər şeyi dərhal qiymətləndirməmək, bizi daha azad və daha xoşbəxt bir həyata aparır.

Və ən əsası: Hər insan öz hekayəsini yaşamağa çalışır. Biz də onların hekayəsini anlamağa çalışarkən öz hekayəmizi də yenidən yaza bilərik.

Bu yazını oxuduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Ümid edirəm ki, sizə yeni bir baxış bucağı qazandırar və şəxsi inkişaf səyahətinizdə kiçik amma mənalı bir addım olar.