Artıqdan artıq qurbanlıq özünə zərər yetirmək olarmı?

Qurbanlıq ənənəvi olaraq müsbət qiymətləndirilir. Cəmiyyətlər digərlərini özündən üstün tutmağı şərəfli və xeyriyyə dolu davranış kimi görür. Lakin bu anlayış zaman zaman səhv şərh edilə bilər və həddən artıq qurbanlıq şəxs üçün özünü məhv etməyə səbəb ola bilər. Bu məqalədə “həddən artıq qurbanlıq” anlayışını araşdıracaq, niyə fərdi zərər yarada biləcəyini izah edəcəyik və necə balanslı bir qurbanlıq anlayışı inkişaf etdirilə biləcəyini təsvir edəcəyik.

Qurbanlıq nədir?

Qurbanlıq, başqasının rifahı və ya xoşbəxtliyi üçün şəxsin öz maraqlarını ikinci plana atması deməkdir. Bu davranış sevgi, rəhm, vicdan və ya cəmiyyətin gözləntiləri kimi müxtəlif səbəblərdən irəli gələ bilər. Kiçik və şüurlu qurbanlıqlar insanların arasında güclü bağlara yol açır. Ancaq hər qurbanlıq pozitiv nəticə doğurmur. Xüsusilə davamlı və balanssız şəkildə verilən qurbanlıqlar şəxsin özünə hörmətini azalda və daxili boşluğa səbəb ola bilər.

Niyə həddən artıq qurbanlıq zərərlidir?

1. Özünə hörmətin itirilməsi

Bir şəxs sürekli digər insanların ehtiyaclarına üstünlük verdiyi zaman, duyğusal, fiziki və maddi ehtiyaclar geridə qalır. Zaman keçdikcə bu vəziyyət "mənim hisslərim əhəmiyyətsizdir", "arzularım vacib deyil" kimi düşüncələrə səbəb olur. Beləliklə, şəxsin özünə hörmət səviyyəsi düşür və xarici təsdiq axtarışına girə bilər.

2. Sərhədsiz münasibətlər

Balanssız qurbanlıq, münasibətlərdə sərhədlərin bələtməsinə səbəb olur. Digərləri faydalanmağa alışıbsa, heç bir şey gözləmədən kömək vermə alışkanlığı istismar edilə bilər. Belə münasibətlərdə şəxs istismar edilmiş hissi yaşaya bilər və sonunda yalnız qala bilər.

3. Yorğunluq sindromu (burn-out)

Həddən artıq qurbanlıq şəxsi həm fiziki, həm də psixoloji cəhətdən yorub çıxara bilər. Davamlı iş görməyə çalışmak, istirahəti inkar etmək və özünə vaxt ayırmamaq, yorğunluğa yol açar. Bu da motivasiya itkisinə, depresiyaya və qorxu pozuntularına səbəb ola bilər.

4. Daxili dürtülərin bastırılması

Şəxs həmişə digərlərinin gözləntilərinə uyğun hərəkət etməyə çalışdıqda, öz daxili sesini eşitməyi unudur. Həyatındakı seçimləri başqalarının gözləntilərinə əsasən etməyə başladıqda, həqiqi özünü itirə bilər. Bu isə kimlik karmaşasına və yaşamın mənasını itirməsinə səbəb olur.

Qurbanlıq mı? Özünü yox etmə mi?

Həqiqi qurbanlıq, gönüldən yapılan və heç bir gözlənti olmadan verilən davranışdır. Ancaq bu davranış yalnız şəxsin öz bütünlüyünü saxlaması şərti ilə mənalıdır. Əgər qurbanlıq qorxudan, günahkarlıq hissindən və ya xarici təzyiqlərdən qaynaqlanırsa, bu əslində özünü məhv etmənin bir formasıdır.

Məsələn, bir işçinin işdəki bütün vəzifələri üzərinə götürüb davamlı şəkildə iş saatlarını uzatdığını, amma evdə uşaqları ilə keçirdiyi vaxtı olmadığını düşünək. Bu qurbanlıq əslində gönüllü mü yapılıyor? Yoxsa ailənin və ya işverinin gözləntilərinə cavab vermək üçün təzyiq altında mı yapılıyor? Bu suallara cavab tapmaq, qurbanlığın keyfiyyətini başa düşməkdə önəmlidir.

Sağlam qurbanlıq necə olmalıdır?

Sağlam qurbanlıq, heç bir gözlənti olmadan, lakin öz sərhədlərini aşmadan yerinə yetirilməlidir. Aşağıdakılar balanslı bir qurbanlıq anlayışının əsasını təşkil edir:

1. Sərhədləri müəyyən etmək

Hər bir şəxsin fiziki, duyğusal və maddi sərhədləri var. Bu sərhədlərin fərqində olmaq və başqalarına kömək edərkən onları aşmamaq çox önəmlidir. Sərhədlər sadəcə özünüzü qorumaq üçün deyil, başqalarının da müstəqilliklərini əldə etmələrinə kömək etmək üçün də lazımdır.

2. Öz ehtiyaclarınızı ön plana çıxarmaq

Başqalarına kömək edə bilmək üçün əvvəlcə özünüzdən yaxşı qayğı göstərməlisiniz. Təyyarədə təhlükəsizlik təlimatlarında olduğu kimi: “Əvvəlcə öz maskənizi takın, sonra başqasına yardım edin.” Bu mantıq gündəlik həyatda da keçərlidir. Özünə qayğı göstərmədən başqasına verdiyiniz dəstəyin keyfiyyəti aşağı olacaq.

3. Xeyr deməyi öyrənmək

Xeyr demək, rədd etməklə eyni şey deyil. Xeyr demək, sərhədlərinizi qorumag və enerjinizi düzgün istiqamətləndirməyin bir parçasıdır. Bu bacarığı inkişaf etdirmək, xüsusilə sosial mühitlərdə böyük bir özünəinam mənbəyi ola bilər.

4. Daxili qiymətləndirmə aparmaq

Hər qurbanlıqda özünüzə aşağıdakı sualları soruşmalısınız:

• Bu qurbanlığı nəyə görə edirəm?
• Əslində istəyirəmmi, yoxsa təzyiq altında mıyam?
• Bu davranış məni xoşbəxt edirmi?

Belə daxili sorğu-sual prosesləri, qurbanlığın keyfiyyətini qiymətləndirməyə kömək edir.

Bəzi insanlar niyə həddən artıq qurbanlıq edir?

Bəzi insanların davamlı şəkildə başqalarına üstünlük verərək davranmasının bir neçə psixoloji səbəbi vardır:

1. Rədd edilmə qorxusu

Bəzi insanlar, başqalarına dəyərli görünərək seviləcəklərinə və qəbul ediləcəklərinə inanırlar. Buna görə də, davamlı qurbanlıq edərək xarici təsdiq axtarırlar. Lakin bu yanaşma əslində bağlılıq yaratmaq əvəzinə, asılılıqla nəticələnə bilər.

2. Mədəni və ailəvi gözləntilər

Cəmiyyət normalları qurbanlığı bəzən vacibliyə çevirə bilər. Xüsusilə ailə daxilində qadınlar və ya gənc şəxslər, davamlı şəkildə qurbanlıq etməyə təşviq edilə bilər. Bu gözləntilər şəxsin öz iradəsini bastıra bilər.

3. Özünə inamsızlıq

Özünə inamı aşağı olan şəxslər, başqalarının təsdiqinə daha çox ehtiyac duyarlar. Bu səbəbdən də, öz dəyərsizlik hisslərini bastırmaq üçün başqalarını razı salmağa çalışırlar.

4. Nəzarət axtarışı

Bəzi insanlar, başqalarına kömək edərək nəzarət sahibi olmağı hədəfləyirlər. Bu cür qurbanlıq görünüşdə xeyirxah olsa da, əslində nüfuz etmə üsullarından biridir. Bu halda qurbanlıq, qarşı tərəfi borca salaraq münasibəti tarazsızlaşdırır.

Özünə zərər verən qurbanlıqdan necə yayınmaq olar?

Həddən artıq qurbanlıq etmə alışqanlığından kurtulmaq asan bir proses deyil. Ancaq aşağıdakı addımlar bu dəyişikliyin başlanğıcı ola bilər:

1. Fərqində olmaq

İlk addım, hansı vəziyyətlərdə və niyə həddən artıq qurbanlıq etdiyinizi başa düşməkdir. Gündəlik notlar yazaraq, hansı növ qurbanlıqlar etdiyinizi və bu vəziyyətlərdə necə hiss etdiyinizi müşahidə edə bilərsiniz.

2. Sərhədlərinizi müəyyən etmək

Nələri etməyə hazırsınız, nələri etmək istəmirsiniz? Bu suallara aydın cavablar vermək, sərhədlərinizi müəyyən etməyə kömək edir. Bu sərhədləri başqaları ilə açıq və nazik bir dil ilə paylaşmanız da önəmlidir.

3. Özünüz üçün vaxt ayırmaq

Gündəlik həyatda özünüz üçün xüsusi vaxt ayırmanız lazımdır. Bu vaxt kitab oxumaq, meditasiya etmək, idman etmək və ya sadəcə düşünmək üçün istifadə edilə bilər. Özünüzle əlaqə qurmaq, xarici dünyaya daha güclü cavab verməyinizi təmin edir.

4. Psixoloji dəstək almaq

Əgər bu vəziyyət dərin psixoloji köklərə malikdirsə, peşəkar yardım almaq ən sağlamlı həlldir. Psixoloq və ya müşavirin müşayiəti ilə, keçmiş təcrübələrinizin bu davranış üzərindəki təsirlərini araşdıra bilərsiniz.

5. Yeni bir dəyər sistemi qurmaq

Qurbanlığın həmişə yaxşı olmadığını, bəzi hallarda özünü yox etməyə səbəb ola biləcəyini qəbul etmək önəmlidir. Öz dəyər sisteminizi yenidən qurarkən, “özünə qayğı”, “müstəqillik”, “hörmət” kimi anlayışlara daha çox yer verməlisiniz.

Nəticə

Qurbanlıq, əgər şüurlu, məhdud və gönüldən edilərsə, ən gözəl insan dəyərlərindən biridir. Ancaq həddən artıq və davamlı şəkildə verilən qurbanlıqlar şəxsin özünü diqqətdən kənar saxlamağa, sərhədlərini itirməsinə və daxili boşluğa sürüklenməsinə səbəb ola bilər. Həqiqi qurbanlıq yalnız başqalarına kömək edərkən öz bütünlüyünüzü saxlaya bilməklə mümkündür.

Unutmayın: Özünüzə yaxşı qayğı göstərmək, başqalarına kömək etməmək demək deyil. Tam tərsinə, özünüzə yaxşı qayğı göstərdikdə, başqalarına verdiyiniz dəstəyin keyfiyyəti artır. Çünki həqiqi gücümüz, xaricə göstərdiyimiz qurbanlıqlarda deyil, daxili bütünlüyümüzdə gizlidir.

Əlavə tövsiyələr:

• Hər gün özünüz üçün ən azı 15 dəqiqə ayırın.
• Həftəlik bir “özünə qayğı” proqramı hazırlayın.
• Xeyr deməyin bir tərzi “bəli” deməkdir – özünüzə “bəli”.
• Daxili sesinizi dinləmək üçün gündəlik yazma alışqanlığı edinin.
• Sevdiklərinizlə danışarkən sərhədlərinizi açıq şəkildə ifadə edin.